شقاقی شهری: حذف بودجههای بیاثر «سرمایه اجتماعی» دولت میشود | اصلاحات اقتصادی جسارت میخواهد | سکوت حاکم بر فضای بودجه 1405 نگران کننده است
به گزارش اقتصادنیوز، در پی انتشار نامه ۱۸۰ اقتصاددان، پژوهشگر و کنشگر اقتصادی و اجتماعی خطاب به رئیسجمهور درباره ضرورت اصلاح ساختار بودجه و حذف ردیفهای کماثر و ناکارآمد، وحید شقاقی شهری، اقتصاددان، از دلایل امضای این بیانیه و نگرانیهای عمیق خود نسبت به تداوم کسری بودجه ساختاری، حیفومیل منابع، و عدم شفافیت در بدنه دولت سخن میگوید.
او که با اقتصادنیوز گفتگو کرده، تأکید میکند مردم زیر بار فشار اقتصاد تورمی خم شدهاند و اعتماد عمومی تنها زمانی احیا میشود که دولت «اصلاحات را از خود آغاز کند» و بودجه را «به اتاق شیشهای ببرد».
اقتصادنیوز: علینقی مشایخی اقتصاددان میگوید: در این مدت اخیر، هزینههای برخی سازمانها و نهادها رشد بسیار زیادی داشته و معلوم نیست دستاوردشان چه بوده است؛ هیچ شاخصی نیست که نشان دهد این هزینهها چه نتیجهای داده است.
شقاقی در عین حال نسبت به ناتوانی دولت فعلی در انسجام مدیریتی و پیشبرد اصلاحات هشدار میدهد و تاکید می کند؛ اصلاحات اقتصادی جسارت میخواهد و این جسارت بدون تیم همراه ممکن نیست. با تیم فعلی دولت، اصلاحات یا شروع نخواهد شد یا در میانه راه شکست میخورد. ما اکنون نیازمند دولتی مقتدر و یکپارچه هستیم.
مشروح گفتگوی وحید شقاقی شهری، اقتصاددان را در اقتصادنیوز بخوانید.
****
*اقای شقاقی! نامه اخیر اقتصاددانان، پژوهشگران اقتصادی و کنشگران اجتماعی به رئیس جمهور که شما نیز از امضا کنندگان آن هستید ضمن اینکه اصلاحات اقتصادی و مشخصا اصلاح قیمت حامل های انرژی را مورد تاکید قرار داده است، الزاماتی را نیز در کنار آن مطرح کرده است، چه ضرورت ها و نگرانی هایی باعث نگارش این نامه و امضای آن از جانب جنابعالی شد؟
واقعیت این است که من بیانیهها را وقتی امضا میکنم که احساس کنم رنگوبوی سیاسی یا مطالبه جناحی ندارد. اگر چنین شائبهای باشد، امضا نمیکنم. تا به حال هم دو سه بار هم متن هایی این چنینی برایم ارسال شده بود، اما امضا نکرده بودم. این متن را که مطالعه کردم، دیدم یک مطالبه غیرجناحی و غیرسیاسی است.
واقعیت این است که مردم به خاطر هشت سال تورم پایدار و عدم تناسب رشد حقوق با تورم و شکاف عمیق میان حقوق و دستمزد و هزینهها تحت فشار شدید معیشتی هستند. افق روشنی هم برای سالهای پیش رو از حیث تورم وجود ندارد، و بهقولی هر سال اوضاع بدتر از سال قبل میشود.
الان مردم، اصناف و تولیدکنندگان دارند مالیات میدهند. دولت هم به خاطر مشکلات درآمدهای نفتی، بیشتر انرژی خود را روی درآمدهای مالیاتی گذاشته است. به نظر من در چنین شرایط سخت اقتصادی، مردم از دولت انتظار دارند.
همه جای دنیا هزینه کرد مالیات شفاف است اما در ایران...
انتظارشان این است که میگویند: خب دولت! شما دارید در اصلاحات قیمتی، در سیاستهای اقتصادی و در بحرانهایی که وجود دارد، به مردم، اصناف و تولیدکنندگان فشار وارد میکنید؛ مالیات را هم که افزایش میدهید. مالیات یک جاده دوطرفه است. در دنیا وقتی پایه درآمدی دولت مالیات است، از طرف دیگر دولت پاسخگو و خدماتدهنده باکیفیت است. من در دنیا ندیدهام مالیات یکطرفه باشد؛ یعنی فقط دولت مالیات بگیرد اما شفاف و پاسخگو نباشد. در دنیا اگر کسی مالیات ندهد یا فرار مالیاتی داشته باشد، جرایم سنگینی دارد، و در مقابل دولت کوچکترین واحد درآمد مالیاتی و هزینهکرد آن را شفاف اعلام میکند.
الان ما با دولتهایی مواجه بودهایم که بهرهوری منفی داشتهاند؛ نهادها و دستگاههایی که اثربخشی و کارایی ندارند، مأموریتهای موازی و مشابه دارند، و در برخی نهادها کمبود نیرو وجود دارد.
در برنامه هفتم آمده که از سال دوم، بودجه باید عملیاتی و برنامهمحور باشد؛ یعنی از بودجه سنتی، مبتنی بر چانهزنی و افزایشی که پر از حیفومیل منابع است عبور کنیم و مانند تمام دنیا یک نظام بودجهریزی شفاف و برنامهمحور داشته باشیم.
مطالبه شفافیت و عدالت در بودجه 1405 مطالبهای عمومی و به حق است
در این شرایط سخت اقتصادی، این مطالبه عمومی و بهحق است؛ فارغ از نگرشهای سیاسی. همه جناحها و عموم مردم چنین مطالبهای دارند. فشار اقتصادی سنگین است. تحریمها کمر ملت را خم کرده و افق روشنی هم دیده نمیشود. بنابراین خطاب به دولت میگویم: حداقل اصلاحات را از خود دولت شروع کنید.
یکی از بزرگترین حفرهها و ابرچالشهای کشور همین کسریهای ساختاری بودجه است. یکی از ریشههای تورم همین کسریهای ساختاری است. در شرکتهای دولتی و خود دولت حیفومیل زیادی وجود دارد. ما شرکتهای دولتی داریم که مدیرانشان حقوقهای نجومی دریافت میکنند، سفرهای خارجی میروند، اتاقهای تاریک برای دخلوخرج ایجاد کردهاند، و جالب اینکه برخی از همین شرکتها زیانده هستند؛ اما مدیرانشان پاداشهای نجومی میگیرند.
در داخل دولت هم نهادهایی داریم با مأموریتهای بیفایده، موازی و مشابه. اینها میتوانند ادغام شوند. تعدد دستگاههای نظارتی، تعدد دستگاههای فرهنگی، و نهادهایی که با هوشمندسازی و اتوماسیون میشود با حداقل نیرو ادارهشان کرد، اما الان نیروی مازاد دارند و بهرهوری هم ندارند.
دولت بودجه 1405 را شفاف ببندد، نهادهای موازی ادغام شوند و ...
شروع اصلاحات از دولت مشخصا چه اقداماتی را شامل می شود؟
دولت وقتی مجبور است اصلاحات قیمتی و اصلاحات اقتصادی انجام دهد، باید اول از خودش آغاز کند. حداقل سال ۱۴۰۵ را باید با یک بودجه در«اتاق شیشهای» ببندد؛ کاملاً شفاف و مشخص. نهادهایی که مأموریتهای مشابه دارند ادغام شوند؛ جابهجایی نیرو اتفاق بیفتد؛ دستگاههایی که انباشت نیرو دارند اصلاح شوند. اگر جلوی حیفومیل منابع گرفته شود، بهرهوری ارتقا پیدا میکند، هزینهها شفاف میشود و همین شفافیت یکی از راههای کاهش کسری بودجه است.
در شرکتهای دولتی نیازمند اصلاحات بزرگ هستیم. برای شرکتهای زیانده باید پاداش مدیران حذف شود، حتی حقوقشان کاهش یابد. این شرکتها باید شفاف شوند. در سالهای گذشته تلاش شد صورتهای مالی شرکتهای دولتی در کدال منتشر شود؛ گام خوبی بود، اما کافی نیست.
سکوت حاکم بر فضای بودجه 1405 نگران کننده است
اگر این اصلاحات انجام شود، بخشی از منابع آزاد میشود و دولت میتواند زیرساختها را بازسازی کند. الان سالها است بودجه عمرانی تخصیص پیدا نکرده و بودجه صرف هزینههای جاری شده است.
قرار بود بودجه عملیاتی و برنامهمحور باشد. اگر چنین بود، باید صدای دستگاههایی که از این وضعیت ناراضیاند درمیآمد. اما سکوتی که میبینم مرا نگران میکند که شاید دوباره همان بودجهریزی سنتی، مبتنی بر چانهزنی و افزایش، در حال تکرار باشد.
بودجه عملیاتی یک انقلاب اداری است؛ چون در آن بودجه بر پایه برنامه تخصیص مییابد، نه بر پایه تعداد کارکنان. بسیاری از برنامههای موازی و مشابه حذف میشوند. ما دستگاههای فرهنگی متعددی داریم با برنامههای مشابه؛ دستگاههای نظارتی متعددی داریم که بهجای همافزایی، دستوپای دولت را بستهاند. شوراهایی داریم که کارایی ندارند اما دولت را گرفتار میکنند.
مردم اگر ببینند ریخت و پاش و حقوق نجومی نیست، اعتماد شکل می گیرد
* از نگاه شما، این اصلاحات بیشتر کارکرد اعتمادسازی و جلب همراهی مردم با اصلاحات اقتصادی را دارد، یا آزادسازی بودجه این بخش ها می تواند آثار ملموس بر معیشت بگذارد.
ببینید، برخی دوستان مثل آقای آذری جهرمی گفتند این اصلاحات عدد بزرگی ایجاد نمیکند. من هم معتقدم از لحاظ مالی رقم چشمگیری نصیب دولت نخواهد شد. اما همهچیز پول نیست.
در خانواده هم ممکن است اقدامی انجام دهید که اثر مالی نداشته باشد ولی همدلی را افزایش دهد. چند ماه اخیر چند فیش نجومی از هلدینگها، صندوقهای بازنشستگی و نهادهای عمومی بیرون آمد. شاید از نظر مالی ناچیز باشد، اما از نظر «سرمایه اجتماعی» بسیار مهم است. مردم آن وقت میبینند دولت شفاف است، هزینهها روشن است، حقوقهای نجومی حذف شده، ریختوپاش نیست. این اعتماد میسازد.
حذف ردیف بودجههای بیاثر سرمایه اجتماعی این دولت میشود
وقتی بودجه شفاف شود و برنامهمحور، جابهجایی نیرو اتفاق میافتد. برخی دستگاهها کمبود نیرو دارند، برخی مازاد. میشود این را اصلاح کرد.
این شفافیت و اعتمادسازی مقدمه اصلاحات بزرگتر است. دولت باید بگوید: من اصلاحات را از خودم شروع کردم؛ شما مردم هم همراهی کنید تا اصلاحات سختتر اقتصادی پیش برود. بدون این سرمایه اجتماعی، اداره کشور ممکن نیست.
احساس میکنم دولت «رها شده» است و انسجام ندارد
به نظر شما دولت آقای پزشکیان شجاعت و جسارت اجرای این اصلاحات را دارد؟
به نظر من دولت هنوز سردرگم است. ما الان نیازمند مدیرانی با اراده محکم هستیم. احساس میکنم دولت «رها شده» است و انسجام ندارد. آن شعارهای وفاقی آقای پزشکیان هم اشتباه از آب درآمد، چون انسجام دولت از هم پاشیده است.
در داخل دولت مدیرانی هستند که نگرشهای سخیف دارند و حتی میخواهند به دولت پزشکیان ضربه بزنند، چون تصور میکنند سقوط این دولت به نفع آنها است. اینها نگرش ملی ندارند. من چه در دولت شهید رئیسی و چه در دولتهای دیگر همیشه با نگاه ملی حرف زدهام؛ نه جناحی. اما واقعاً الان افرادی در دولت هستند که آرزویشان زمین خوردن دولت است.
دولت باید اول انسجام داخلی پیدا کند. بسیاری از افرادی که دلسوزانه از پزشکیان حمایت کردند کنار گذاشته شدهاند. برخی افراد بیتلاش الان در دولت حضور دارند و حتی تلاش میکنند دولت موفق نشود.
اصلاحات اقتصادی جسارت میخواهد
اصلاحات اقتصادی جسارت میخواهد و این جسارت بدون تیم همراه ممکن نیست. با تیم فعلی، اصلاحات یا شروع نخواهد شد یا در میانه راه شکست میخورد. ما اکنون نیازمند دولتی مقتدر و یکپارچه هستیم.
بحرانهای روزمره بزرگی که این روزها داریم مردم را کلافه کرده؛ از آلودگی هوا تا بحرانهای ساختاری اقتصادی. اینها محصول ۲۰ تا ۳۰ سال سیاستگذاری غلط هستند؛ نه حاصل عملکرد دولت پزشکیان. اما اکنون در دوره او بروز کردهاند.
به نظر من شخصِ آقای پزشکیان یک فرصت برای ایران است؛ فردی که دنبال منافع فردی و گروهی نیست و شاید حتی حاضر باشد یک دوره رئیسجمهور باشد اما کشور به سامان برسد. اما تیم اطرافش برای این اصلاحات بزرگ آماده نیست.
ارسال نظر